مقالات
قلمزنی نقره اصفهان
ژانویه
قلمزنی روی نقره نوعی از قلمزنی است که به صورت خاص و تنها در برخی از شهرهای ایران انجام می‌شود. اصفهان و تبریز از مهمترین شهرهای صاحب سبک در قلمزنی روی نقره هستند. قلمزنی نقره اصفهان با سبک تبریز تفاوت‌های عمده‌ای دارد. در قلمزنی نقره اصفهان، عمق لازم برای طرح و نقوش را با استفاده از نیروی چکش و چرخ قلم ایجاد می‌کنند. دَر حال حاضر اساتید مبرزی در قلمزنی اصفهان حضور دارند. در این مقاله قصد داریم که در خِلالِ معرفی قلمزنی نقره اصفهان، آثار تعدادی از هنرمندان اصفهان را به نمایش بگذاریم. شما می‌توانید با کلیک بر روی هر کدام از آثار، وارد بخش فروشگاه شده و خرید خود را انجام دهید.
قلمزنی چیست؟
قلمزنی یکی از هنرهایی است که در بیشتر کشورهای جهان انجام می‌شود. در هنر قلمزنی، بر روی سطح فلزاتی مانند مس، برنج، نقره و طلا، نقش‌هایی هندسی و حیوانی ایجاد می‌کنند. این کار را با استفاده از ضربات چکش و نوک قلم انجام می‌دهند.
سبک‌های قلمزنی روی نقره
در هنر قلمزنی روی نقره در ایران از سه سبک عمده برای ایجاد نقش بر روی فلز استفاده می‌کنند. اولین سبک مهم، سبک شیرازی است. در این سبک، بیشتر از نقوش گل مرغ استفاده می‌شود. البته از دوره پهلوی، نقش و نگارهای تخت جمشید هم به آن اضافه شده است. دومین سبک تاثیرگذار، سبک تبریزی است. در این سبک کهن از قلم‌های صاف استفاده می‌کنند. دَر سبک قلمزنی تبریز از چکش استفاده نمی‌شود و میزان فشار دست و چرخ مچ، تعیین‌کننده مقدار عمق نقوش است. معمولا طرح‌ها در سبک تبریز کم‌عمق است. این سبک هم‌اکنون بیشتر در تبریز و تهران انجام می‌شود.
سومین سبک در قلمزنی نقره، سبک اصفهان است. در این سبک از چکش استفاده می‌کنند. به همین خاطر آثار قلمزنی روی نقره در اصفهان از عمق زیادتری برخوردار است. در قلمزنی نقره اصفهان از پرگار، دستگاه ذوب قیر، متر و قیچی استفاده می‌کنند.
شمس تبریزی، مولانا و حافظ در بازار اصفهان
یکی می‌گفت: تنها صداست که می‌ماند. صدایی که از جانِ فلز بیرون می‌جَهَد و نقشی به تار و پود هستی می‌زند. در بازار نقش جهان یا بازارچه حسن آباد اصفهان که قدم بزنید، به ناگاه صدای چکش و فلز، شما را به یاد سماع مولانا در بازار زرگران می‌اندازد. صلاح‌الدین زرکوب آن نزدیکی‌ها در حجره‌ای محقر جا خوش کرده است. مولانا که وارد می‌شود، شور فاعلاتن فاعلاتن فاعلن به پا می‌خیزد. زرکوب می‌نوازد و مولانا می‌رقصد. آن سوتر، شمس تبریزی عصایش را به سوی حجره‌ها نشانه می‌گیرد. نغمه عراق به اوج می‌رسد.
شوری به پاست. حافظ که وارد می‌شود، حجره‌دارن، جام‌های نقره‌ای خود را لبالب از شراب جلفا می‌کنند. آن طرف‌تر صدای تاج به گوش می‌رسد. به اصفهان رو …. مولانا همچنان می‌تازد. گویا مولانا به مَدَدِ ضرباهنگ چکش، قلبش را برای معشوق ابدیش به ثانیه می‌اندازد. ضرب و ضرب و ضرب … تا ناکجا. تو گویی اگر شمس تبریزی و مولانا قدم به بازار اصفهان می‌گذاشتند، شاید قلب روحانیشان، نقش‌های پرطنینی بر ظروف نقره اصفهان می‌زد.
آری، این قصه ضربات چکش بر جانِ فلز، در بازار اصفهان است. بازاری که هر روزه طنین صدای چکش بر تارک فلز فرود می‌آید و نغمه‌ای به نغمات روحانی می‌افزاید.
مراحل قلمزنی نقره اصفهان
قلمزنی نقره اصفهان به مانند قلمزنی روی مس از چهار مرحله اصلی تشکیل شده است. حتما شما هم در بازار اصفهان فلزاتی که در داخل قیر قرار دارند را دیده‌اید. و احتمالا از خودتان سوال کرده‌اید که قیر در قلمزنی چه نقشی دارد. در این بخش، به مراحل مختلف قلمزنی اصفهان می‌پردازیم تا راز این قیر را برایتان بازگو کنیم.
اندود کردن نقره با قیر
اولین مرحله از قلمزنی نقره اصفهان، قیراندود کردن نقره است. معمولا نقره یا مسی که قرار است روی آن، قلمزنی انجام شود، نازک است. ضخامت این فلزات ممکن است از یک میلی متر تا چند میلی متر باشد. در قلمزنی اصفهان برای عمیق کردن طرح‌ها از چکش استفاده می‌شود. در حالت عادی با فرود آمدن چکش بر روی فلز، معمولا فلز دچار، پارگی، کجی و انحنا می‌شود. به طوری که شکل اصلی آن به هم می‌خورد. هنرمندان برای جلوگیری از کجی یا پارگی، آن را با لایه ضخیمی از قیر می‌پوشانند. قیر به نوعی نقش صداخفه‌کن را هم بازی می‌کند. با فرود آمدن چکش بر روی نقره قیراندود شده، صدای کمتری ایجاد می‌شود. در ادامه برای اینکه نقوش را ترسیم کنند از دوغات سفید استفاده می‌کنند. این کار باعث می‌شود که نقش‌ها کاملا مشخص باشد.
کنده کاری خط‌های اصلی
در دومین مرحله قلمزنی نقره اصفهان، لازم است که خطوط اصلی را با استفاده از قلم، عمیق کنند. این کار را با قلم‌های نیم‌بُر انجام می‌دهند. حال، نوبت به زمینه می‌رسد. در این مرحله با استفاده از انواع قلم‌های مختلف مانند شوته و گُرسوم زمینه طرح را نقش‌برداری می‌کنند.
روسازی در قلمزنی نقره اصفهان
هنرمند قلمزن در مرحله روسازی، تزئینات مورد نظر خود را روی طرح پیاده می‌کند. او این کار را با استفاده از قلم‌هایی مانند سُنبه، کلفتی، نیم‌وَر و گِرسُواد انجام می‌دهد. معمولا ذوق هنرمند قلمزن نقره در این مرحله مشخص می‌شود. به هر میزان هنرمند قلمزن با هنر نقاشی آشناتر باشد، قوه خیالش در طرح‌زنی بالاتر می‌رود.
مرحله شکل دادن به ظرف
حتما شما هم در بازار نقش جهان ظروف نقره یا مس حجم‌دار را دیده‌اید. این ظروف از مرحله اول ساخت، حجم‌دار نیستند. بلکه هنرمند پس از اینکه خطوط اصلی، طرح و تزئینات لازم را روی ظرف پیاده کرد، در مرحله نهایی، به ظرف خود شکل می‌دهد. معمولا ظروف صافی مانند بشقاب یا سینی نیازی به گودانداختن یا شکل دادن ندارند. اما ظروفی که حالتی کروی دارند، نیاز به شکل‌دهی دارند. اگر به ظروف مانند گلاب‌پاش، پارچ، قندان، چایدان و تُنگ نگاه کنید، این حالت را بهتر متوجه می‌شوید. به یاد داشته باشید که ساخت ظروف کروی به مهارت بسیار بالایی در قلمزنی نیاز دارد. بنابراین عیار دست هنرمند در این مرحله مشخص می‌شود.
زدون قیر از سطح کار
همان طور که گفتیم در مرحله اول قلمزنی نقره اصفهان، سطح کار را با استفاده از قیر می‌پوشانند. در مرحله نهایی همین قیر را باید از سطح کار، پاک کنند. این کار را با استفاده از نفت انجام می‌دهند. در نهایت، سطح کار را با استفاده از چکش چرمی یا چوبی پرداخت می‌کنند. به این ترتیب که یک تکه چرم را در بخش سر چکش می‌چسبانند و به برخی از قسمت‌های سطح کار، ضرباتی ملایم وارد می‌کنند. این کار برای شکل گرفتن بهتر کار است.
