فلز نقره چیست؟ الف تا ی

وقتی صحبت از فلز نقره می‌شه، بیشتر ماها یاد یک اکسسوری یا نیم ست و یا یک جفت گوشواره باشکوه و بسیار زیبا می‌افتیم که وسط مهمونی توجه همه رو به خودش جلب می‌کنه. خیلی هم درست فکر کردید. اما ما در مقاله قصد داریم که کلی در مورد نقره صحبت کنیم و براتون کامل توضیح بدیم که نقره چیست؟ می‌خواهیم بدونیم که اصلا این فلز چی هست و چرا برای ماها این قدر ارزشمنده؟ شاید شما هم سوالات زیادی در مورد نقره داشته باشید که گاه و بیگاه در اینترنت چیزی در موردش خوندید. بهتره که همه این اطلاعات رو یک جا داشته باشید و یک بار برای همیشه به همه سوالاتتون پاسخی پیدا کنید. پس با ما همراه باشید تا به اتفاق به بررسی نقره بپردازیم.

کلمه نقره و داستان استرلینگ

در زبان فارسی به نقره، سیم گفته می‌شه. حتما شما هم در اشعار شاعران قدیم، عبارت زر و سیم رو خوندید. زر به معنای طلا و سیم به معنای نقره. پس مشخص هست که سیم یا نُقره از قدیم برای ما ایرانی‌ها شناخته شده بود. در انگلیسی از واژه سیلوِر برای نقره استفاده می‌کنند. اما چیزی که از همه جالب‌تر هست اینه که در خیلی جاها واژه استرلینگ همراه با کلمه نقره می‌یاد. استرلینگ در اصل نام یک خانواده آلمانی است که در آلمان به کار ساخت نقره‌جات بودند. بعدها یعنی در سال 1215 میلادی، یکی از پادشاهان انگلستان به نام “جان” کار ساخت سکه‌های امپراطوری انگلستان رو به این خانواده سپرده. همین شد که اسم استرلینگ روی نقره موند و امروزه به نقره استرلینگ معروف شد.

خواص فیزیکی نقره

مشخصات ظاهری نقره بیشتر مربوط به سفید و براق بودن اون هست. مهمترین ویژگی نقره هست که گرما و جریان الکتریکی رو سریعا از خودش عبور می‌ده. به همین خاطر در بین تمامی فلزات، قوی‌ترین رسانا محسوب می‌شه. فلز نقره رو در معادن هم به صورت خالص و هم به صورت آلیاژ و همراه مس، سرب، نیکل و روی استخراج می‌کنند. نُقره فلزی نرمی محسوب می‌شه. اما در مقایسه با طلا، سخت‌تر هست. نقره بعد از طلا دومین فلز چکش‌خوار دنیاست.

نقره صیقلی و پرداخت شده می‌تونه 95 درصد از نور دریافتی رو منعکس کنه. به همین خاطر امروز از این فلز در بافت شیشه‌های رفلکس استفاده می‌کنند. این شیشه‌ها نور تابیده شده به ساختمان رو منعکس می‌کنند. این کار باعث خنک ماندن داخل ساختمان و صرفه‌جویی در مصرف برق و گاز می‌شود. فلز نقره در مقابل حرارت بسیار مقاوم هست. به طوری که تا دمای 800 درجه سانتی گراد رو به راحتی تحمل می‌کنه. نقره در دمای 961 درجه سانتیگراد ذوب می‌شه و در دمای 220 درجه به جوش درمی‌یاد. به خاطر این ویژگی‌، نقره رو در ساختمان موتورهای جت و هلیکوپتر به کار می‌برن.

خواص شیمیایی فلز نقره

در علم شیمی، نقره یک فلز کمیاب است که با علامت Ag نشون داده می‌شه. این حروف اختصار کلمه argentum است که در لاتین به معنای نقره هست. در جدول تناوبی مندلیوف، نقره در دوره چهارم قرار داره. عدد اتمی نقره، 47 بوده و جرم اون 107.8682 دالتون می‌باشد. در شیمی، نقره، فلز سنگین و نجیب گفته می‌شه. در شیمی، فلزی نَجیب است که در مقابل اکسید شدن و خوردگی مقاومت زیادی دارد. نقره نیز از این خاصیت برخوردار است. برخی از فلزات نجیب مثل نقره جزو فلزات گرانبها نیز تقسیم‌بندی می‌شوند.

همان طور که گفتیم نقره جزو فلزات نجیب هست که در مقابل اکسید شدن مقاومت زیادی دارد. اما این فلز واکنش‌پذیری خوبی با هیدروژن سولفید و گوگرد داره. این واکنش باعث تیرگی فلز نقره می‌شه که همه‌مون به نوعی اون رو در مواجهه با زیورآلات نقره تجربه کردیم. بهترین راه برای رفع تیرگی نقره، آبکاری نقره با رادیوم هست. البته استفاده از پولیش هم می‌تونه لایه گوگرد رو از روی نقره رفع کنه.

قدیمی‌ترین جام‌های نقره‌ای ایران

در منطقه‌ای که در حال حاضر به اون ایران گفته می‌شه، استفاده از نقره از قدیم مرسوم بوده. به طوری که در تمدن‌های مختلف مستقر در فلات قاره، آثار فاخری از جنس نقره به جای مونده. البته بسیاری از این ظروف نقره‌ای از کشور خارج شده و زینت‌بخش موزه‌های مختلف اروپایی و آمریکاست. در زیر به چند نمونه از جام‌های نقره‌ای اشاره می‌کنیم:

جام سیمین مرودشت

جام نقره‌ای مرودشت از آثار به جا مانده از دوره عیلامی (ایلامی) است. تمدن عیلام از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری است که در جنوب غربی ایران و بین‌النهرین شکل گرفته بود. در جام مرودشت، زنی دیده می‌شود که لباسی بسیار فاخر به تن دارد. این جام در شمال غربی تخت جمشید کشف شده است. قدمت جام نقره‌ای مرودشت به چهار هزار سال پیش برمی‌گردد. هر گاه گذارتان به موزه ایران باستان افتاد، می‌تونید از این جام دیدن کنید.

جام نقره‌ای خلخال

جام خلخال در سال 1397 از منطقه شال شهرستان خلخال کشف شد. قدمت این جام به بیش از سه هزار سال قبل بوده و از آثار هنری تمدن ماننایی به شمار می‌رود. ماننایی‌ها تمدنی بسیار پیشرو در هنر بودند که از 1000 تا 700 قبل از میلاد در بخش شمال غرب فلات قاره حکومت‌داری می‌کردند. تپه حسنلو مهمترین اثر باقی مانده از دولت ماننایی است. این جام در مخزن موزه باستان‌شناسی استان اردبیل نگهداری می‌شود.

جام نقره‌ای اَملَش

جام نقره‌ای املش مربوط به تقریبا 1500 سال قبل از میلاد است که مربوط به تمدنی به همین نام است. جام املش حالتی استوانه‌ای دارد که لبه آن به سمت بیرون برگشته است. از مهمترین ویژگی‌های این جام به کار رفتن نقش و طرح گل نیلوفر شانزده پر در آن است. یک سری تزئینات دیگر هم در حاشیه پائین جام دیده می‌شود. روی جام، طرحی از شکارگاه به خوبی دیده می‌شود که در آن دو بز کوهی با دهانی کوچک و یک شکارچی را نشان می‌دهد.  این جام نیز مثل جام مرودشت در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

فلز نقره کمیاب اما ارزشمند

نقره به خاطر کمیاب بودنش، خیلی ارزشمنده. البته ارزش فلز نقره مثل طلا، پلاتین یا پالادیوم نیست، اما در ردیف فلزات گرانبها طبقه‌بندی می‌شه. در کمیاب بودن نقره همین بس که در کشور ما، ایران، در سال 2020 تنها 120 تن نقره استخراج شده. در مقابل شاهد استخراج چندین میلیون تن مس و سنگ آهن هستیم. این یعنی کمیاب بودن و ارزشمند بودن نقره. در میان تولیدکنندگان نقره، مکزیک با بیش از چهار هزار تن، بزرگ‌ترین تولیدکننده نقره به شمار می‌ره.

همون طور که در مقاله قبلی گفته شد، نقره در بسیاری از صنایع مورد استفاده قرار عکاسی، موسیقی، پزشکی، تولید تجهیزات بیمارستانی، ضرب سکه، صنایع الکترونیک، ساخت صفحات خورشیدی، صنعت چاپ، جواهرسازی، تولید زیورآلات، صنعت آب و فاضلاب، صنعت هوا فضا، اتومبیل‌سازی، هواپیماسازی، ساختمان سازی، صنعت تجهیزات رستوران و دندان‌پزشکی یک سری از این بخش‌ها هستند که نقره در آنها کاربرد زیادی دارد. البته کاربرد نقره در صنعت کمتر از مس هست و بیشتر در صنایع استراتژیک مورد استفاده قرار می‌گیره. دلیل مصرف کمتر نقره نسبت به مس در صنعت اینه که اولا قیمتش بالاتر هست و ثانیا نقره در مواجهه با دود و گوگرد تشکیل یک لایه اکسید می‌ده. در تاریخ جنگ جهانی دوم، فلز مس به قدری کمیاب شده که صنعتگران مجبور شدند از نقره در ساختار الکترومغناطیس‌ها استفاده بکنند.

پرنوسان‌ترین فلز گرانبهای تاریخ

شاید در میان فلزات گرانبها، هیچ فلزی مثل نقره دچار نوسانات عجیب و غریب نشده. بعد از جنگ جهانی دوم، قیمت نقره در پائین‌ترین سطوح خود در یک قرن اخیر بود. به طوری که در دهه هفتاد میلادی، قیمت نقره در حدود 2 دلار معامله می‌شد. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه در دهه هشتاد میلادی به یک باره قیمت نقره تا حدود 50 دلار بالا رفت. این قیمت در دهه نود، به مفتضح‌ترین سطح خود یعنی چهار تا شش دلار رسید. به عبارت دیگه، قیمت نُقره در عرض یک دهه به میزان 12 برابر کاهش پیدا کرد. این وضعیت ادامه داشت. تا اینکه در پنج سال اخیر دوباره قیمت نقره راه صعودی به خودش گرفت. در حال حاضر (هفتم شهریور ماه 1400) قیمت نقره در بازارهای جهانی به قیمت 22/41 دلار در هر اونس معامله می‌شود.

انواع فلز نقره در صنعت مد و فشن

در صنعت مد و فشن از چند نُقره برای ساخت زیورآلات نقره استفاده می‌شود. معروف‌ترین نوع نقره همان نقره استرلینگ است که از ترکیب 92/5 درصد نقره و 7/5 درصد از فلزاتی دیگر مثل مس یا نیکل تشکیل می‌شه. اما در کنار نقره استرلینگ، نقره‌های دیگه‌ای مثل نقره آرژنیوم، نقره انگلیسی و نقرهایتالیایی وجود داره. نقره آرژنتیوم در دو نوع ساخته می‌شه. یکی با خلوص 93/5 و دیگر با خلوص 96 درصد نقره. همان طور که ملاحظه می‌کنید مقدار مس در آرژنتیوم کمتر از استرلینگ هست و بنابراین سختی و استحکام آن هم کمتر. ویژگی مهم آرژنیوم این هست که هرگز لکه‌دار و تیره نمی‌شود. نقره انگلیسی هم مثل آرژنیوم مس کمتری داره. به طوری که 95/84 درصد اون از نقره خالص هست.

نقره انگلیسی رو هرگز در ساخت زیورآلات نُقره استفاده نمی‌کنند. نقره ایتالیا در بین تمامی نقره‌هایی که در موردش صحبت شد گران‌تر هست. اما نکته‌ای که بیش از همه چیز عجیب و باورنکردنی است، خلوص بسیار پائین این نقره هست. خلوص نقره ایتالیا 70 درصد هست و از این جهت در مقایسه با استرلینگ و آرژنتیوم که در ساخت زیورآلات استفاده می‌شه، کم‌ارزش‌تر هست. اما در کمال ناباوری، قیمت زیورآلات نقره ایتالیا بیشتر از زیورآلات نقره استرلینگ هست. دلیل این موضوع به مهارت صنعتگران نقره ایتالیا برمی‌گرده.