مقالات
نقره در بورس کالای ایران
نوامبر
مدت‌ها بود که بر سر ورود نقره در بورس کالای ایران (بازار فرعی) بحث‌های داغی میان کارشناسان و صاحب‌نظرات درگرفته بود. البته باید خاطر نشان کرد که شمش نقره از جمله محصولاتی است که در بورس کالا مورد معامله قرار می‌گیرد. و حتی اشخاص حقیقی نیز امکان ورود به آن را دارند. از همان ابتدای مطرح شدن ورود نقره به بورس، سوالات بسیار چالش‌برانگیزی مطرح بود. اما پس از اینکه بازار آتی سکه در بورس ایران شروع به کار کرد، موضوع حضور نقره در بورس کالای ایران جدی‌تر شد. با این وجود، ابهامات فراوانی در نوع رفتار خریداران در بورس نسبت به نقره وجود دارد که باید به آنها پاسخ داد. در این مقاله سعی کردیم که به این ابهامات پاسخ دهیم. لطفا پس از مطالعه این نوشته، نظرات خود را در قالب کامنت با مخاطبان نقره نما به اشتراک بگذارید.
نکته اول: قرارداد مشتقه چیست؟
قرارداد مشتقه نوعی قرارداد مالی است که ارزش آن به دارایی‌های پایه مانند کالا و سهام بستگی دارد. قرارداد مشتقه به چهار نوع قرارداد سلف (Forwards)، قرارداد آتی (Futures)، قرارداد معاوضه (Swaps) و قرارداد اختیار معامله (Options) تقسیم می‌شود. این قراردادها در بورس کالا، بورس اوراق بهادار و فرابورس (OTC) قابل معامله هستند. نوع عرضه نقره در فرابورس به صورت قراداد آتی بوده و دارای سررسید تحویل می‌باشد.
در قرارداد آتی نقره، طبق قوانین رسمی فرابورس، صاحب قرارداد تعهد می‌کند که با یک قیمت مشخص، در تاریخ مشخصی مقدار مشخصی نقره (ساچمه گرانوله ۹۹۹) را به خریدار تحویل بدهد. ممکن است این قرارداد، قبل از رسیدن تاریخ تحویل، میان چندین خریدار و فروشنده جابجا شود. اما چیزی که مشخص است، تا قبل از رسیدن تاریخ تحویل، هیچ گونه نقره‌ای به خریدار تحویل داده نمی‌شود.
تجربه حضور طلا و سکه در بورس کالای ایران
خرید مستقیم طلا و نقره از بازار، رایج‌ترین روش معامله فلزات گرانبها به شمار می‌رود. اما در مدت اخیر با ورود طلا و سکه به بورس کالای ایران، الگوی جدیدی در بازار سکه و طلا اضافه شده است. یکی از مدل‌های سرمایه‌گذاری در بورس کالای ایران، صندوق کالایی طلا و سکه است. به این ترتیب که در بورس کالای ایران، یک صندوق کالای قابل معامله (ETC) برای خرید و فروش طلا و سکه ایجاد شده است. در حال حاضر پنج صندوق طلا و سکه در بورس کالای ایران به فعالیت مشغولند. این صندوق‌ها مجوز لازم برای فعالیت در سرمایه‌گذاری در بخش معاملات آتی یا فیوچرز طلا (و نه سکه) را نیز دارند.
نوع سرمایه‌گذاری در صندوق‌های طلا و سکه
در این صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری در بخش طلا و سکه به دو صورت ۱. خرید سپرده سکه و طلا و ۲. خرید صندوق طلاست. این روش، هزینه‌های نگهداری و انبارداری را به شدت کاهش داده و مسائل امنیتی مرتبط با نوع نگهداری طلا را از میان می‌برد. نوع خرید سکه و طلا در بورس کالای ایران به دو روش مختلف انجام می‌شود. در خرید سپرده سکه و طلا، خریدار موظف است که حداقل یک سکه طلا خریداری کند. اما در خرید صندوق، خریدار می‌تواند با مبالغ کمتری وارد بازار بورس سکه و طلا شود. در این روش معامله، خریدار به جای خرید فیزیکی طلا یا سکه، می‌تواند، اوراق مرتبط با دو روش فوق را مورد معامله قرار دهد.
صندوق‌های مجاز به سرمایه‌گذاری در طلا
صندوق‌های طلا و سکه فعال در بورس ایران عبارتند از صندوق سرمایه‌گذاری پشتوانه طلای لوتوس، صندوق سرمایه‌گذاری زرافشان امید ایرانیان و صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق بهاداری مبتنی بر سکه طلای کیان. البته صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق بهاداری مبتنی بر سکه طلای مفید و صندوق سرمایه‌گذاری در اوراق بهاداری مبتنی بر گواهی سپرده سکه طلای کهربا از دیگر صندوق‌های بورس طلا و سکه به شمار می‌روند.
مزیت حضور سکه در بورس
یکی از مهمترین امتیازات خرید و فروش سکه در بورس کالای ایران، راحتی در انجام معامله است. خریدار سکه در بورس، بدون اینکه بخواهد به صرافی مراجعه نماید، به راحتی می‌تواند اقدام به خرید سکه نماید. همچنین هیچ گونه هزینه نگهداری نیز متوجه خریدار نخواهد بود. از طرف دیگر، خریدار از هر گونه نوسان قیمت سکه نیز بهره‌مند خواهد شد.
راه‌اندازی قرارداد آتی نقره در بورس کالا
در اسفند ماه سال ۱۳۹۹ برای نخستین بار، سرمایه‌گذاری در نقره به صورت قراردادهای آتی در بورس کالای ایران ممکن شد. قرارداد آتی نقره جزو قراردادهای مشتقه است که در مورد هر نوع کالا و سهام، قابلیت انعقاد دارد. در حال حاضر قراردادهای آتی نقره به صورت یک یا چند ماهه انجام می‌شود. آخرین قرارداد آتی نقره با سررسید بهمن ماه ۱۴۰۰، در آبان ماه امسال اعلام شده است. بر این اساس، فعالین اقتصادی دارای گواهینامه مالیات بر ارزش افزوده می‌توانند بین تاریخ‌های ۱۷ آبان تا ۱۸ بهمن ماه ۱۴۰۰ اقدام به معامله این قرارداد نمایند. در زمان سررسید این قرارداد، نقره به صورت ساچمه گرانوله ۹۹۹ و به میزان ۱۰۰ گرم و مضربی از آن تحویل داده خواهد شد.
بر اساس قوانین حال حاضر سازمان بورس، قیمت پایه در زمان گشایش این قرارداد، بر اساس حراج تک قیمتی و بر مبنای نوسان قیمت روزانه در همان روز تعیین می‌شود. در صورت تعیین نشدن قیمت پایه، تعیین قیمت پایه به روز بعدی موکول می‌شود. در این معاملات، صرفا کسانی مجوز ورود به فرآیند تحویل قرارداد را خواهند داشت که گواهینامه مالیات بر ارزش افزوده رو از سامانه نظام مالیات بر ارزش افزوده دریافت کرده باشند.
آیا عرضه نقره در بورس ایران تجربه موفقی خواهد بود؟
فلز نقره از مواد اولیه استراتژیک صنایع مختلف بخصوص صنایع با تکنولوژی بالا به شمار می‌رود. از این رو در کشورهای توسعه یافته، نقره صرفا از طریق بازارهای مالی عرضه می‌شود. و عرضه نقره در بازار آزاد با محدودیت‌های شدیدی روبروست. این در حالی است که در کشور ما نقره، به عنوان مواد اولیه استراتژیک صنابع به شمار نمی‌رود. و بر اساس یک سنت قدیمی، عرضه آن در بازار آزاد صورت می‌گیرد. از این رو ورود نقره به بورس کالای ایران با اما و اگر بسیاری روبروست.
کارشناسان چه می‌گویند؟
کارشناسان بورس ایران در مورد ورود نقره به بازار بورس اظهار امیدواری می‌کنند. به اعتقاد آنها، نقره به دلیل داشتن ارزش ذاتی، تضمین لازم را در اختیار کنشگران بورس قرار می‌دهد. بنابراین روند معاملات قراردادهای آتی را تجربه موفقی می‌دانند. از طرف دیگر این کارشناسان ورود نقره در بورس را عاملی برای شفاف‌سازی قیمتی قلمداد می‌کنند. با این وجود تجربه‌های مشابه در بازار زعفران، زیره و سکه، خلاف نظر کارشناسان را اثبات می‌کند.
چرا احتمال دارد نقره در بورس با شکست مواجه شود؟
در تجربه ورود سکه در بورس کالای ایران، عدم حمایت بانک مرکزی و عدم سیاست‌گذاری‌های پشتیبان، باعث پائین آمدن حجم معاملات و شکست تقریبی این طرح شد. بنابراین سرنوشت قراردادهای آتی سکه (و حتی زعفران) در بورس کالای ایران با حجم معاملات پائین، نوید شکست قابل پیش‌بینی نقره در بورس ایران را می‌دهد. به نظر می‌رسد رشد معاملات نقره در بورس کالای ایران در یک صورت روند مثبت خواهد داشت. این شرط آن است که بانک مرکزی با اعمال سیاست‌های پشتیبان، عرضه نقره در بازار آزاد را تحت کنترل خود درآورد. با اعمال این سیاست، بورس کالای ایران به تنها مجرای تامین نقره تبدیل خواهد شد.
عدم رغبت سرمایه‌گذار برای فعالیت در بازار نقره
نقره به نسبت طلا با حساسیت قیمتی پائینی برخوردار است. بنابراین هر گونه جهش قیمتی فلز نقره به اندازه‌ای نیست که سرمایه‌گذاران را تشویق به سرمایه‌گذاری در بخش نقره بکند. این موضوع را باید با جهش‌های قیمتی بازار طلا و سکه در بورس و جهش قیمتی دلار و سایر ارزهای خارجی مقایسه کرد. از طرف دیگر با شرایط رکود اقتصادی فعلی در جهان و کاهش تقاضا برای فلز نقره، پوشش ریسک بازار به سمت طلا حرکت کرده است. بنابراین به طور خلاصه، سرمایه‌گذار به خاطر چهار موضوع مهم اقتصادی در ایران، حاضر به سرمایه‌گذاری در معاملات قراردادهای آتی نقره نخواهد بود. ۱. جهش پائین قیمتی نقره، ۲. استراتژیک نبودن فلز نقره در صنایع ایران، ۳. عرضه عمده نقره در بازار آزاد نسبت به بورس کالا و ۴. هزینه فرصت سرمایه‌گذاری در بخش نقره نسبت به طلا و ارز.
